آسیب های مفصل زانو / پارگی رباط صلیبی قدامی
رباط صلیبی قدامی بین دو استخوان درشت نی (تیبیا) و ران (فمور) قرار گرفته و ثبات چرخشی زانو، کنترل حرکت رو به جلوی درشت نی نسبت به ران و نیز کنترل نیروهای والگوس/واروس را بر عهده دارد.
پارگی رباط صلیبی قدامی یک آسیب ورزشی شایع و در حقیقت شایع ترین علت خونریزی های داخل مفصلی با منشا تروماتیک (ناشی از ضربه) می باشد. شیوع این آسیب بسته به جنسیت، نوع ورزش، برنامه های تمرینی فرد و… متفاوت خواهد بود؛ اما در یک جمع بندی کلی خانم ها بیشتر از آقایان و ورزش هایی مثل فوتبال، بسکتبال، والیبال، هندبال و اسکی بیشتر در معرض آسیب قرار می گیرند.
بیماران اغلب شنیدن یک صدای “پاپ” مانند و یا احساس بیرون رفتن و برگشتن زانو را گزارش می کنند. بیشتر پارگی های رباط صلیبی قدامی، خصوصا چند دقیقه ابتدایی به دنبال آسیب، به شدت دردناک هستند طوری که اگر ورزشکار حین تمرین یا مسابقه آسیب ببیند عملا از ادامه فعالیت ناتوان می گردد.
آسیب های رباط صلیبی قدامی اکثرا تورم زیادی را به دنبال دارند بنابراین بهترین زمان برای معاینه چند ساعت ابتدایی به دنبال آسیب، قبل از گسترش تورم و خونریزی داخل مفصلی می باشد و یا چند روز بعد از آسیب، یعنی زمانی که تورم و درد بیمار فروکش کند.
احساس بی ثباتی و عدم اطمینان به کنترل زانو حین فعالت ها، محدود شدن حرکات و درد با لمس اطراف زانو از دیگر شکایت هاییست که بیماران گزارش می دهند.
برای تشخیص دقیق تر تست های مخصوصی توسط درمانگر اجرا می شود تا ثبات زانو در جهات مختلف (خصوصا میزان جابجایی قدامی درشت نی و ثبات چرخشی) سنجیده شود.
✔️ در پارگی رباط صلیبی قدامی بسته به مکانیسم آسیب، گاه رادیوگرافی ساده (X-ray) برای بررسی آسیب های همراه مثل شکستگی ها تجویز می شود.
✔️ نهایتا برای تایید تشخیص بالینی تصاویر ام آر آی بیمار کمک کننده خواهند بود.
این رباط در شرایط راه رفتن عادی نیرویی نزدیک به ۴۰۰ نیوتون را تحمل می کند که نشان دهنده نقش این رباط در ثبات زانو حین راه رفتن است، حال در فعالیت های سنگین تر مثل تغییر جهت های ناگهانی حین دویدن، شتاب گیری یا کاهش سرعت ناگهانی این نیرو به چیزی در حدود ۱۷۰۰ نیوتون می رسد که در صورت متعادل نبودن قدرت عضلات و دیگر ساختار های زانو، ممکن است رباط صلیبی قدامی در معرض آسیب قرار گیرد.
در ورزش هایی که با توپ انجام می شوند (مثل فوتبال، بسکتبال) ۲ مکانیسم شایع برای پارگی رباط صلیبی قدامی مطرح است:
۱. تغییر جهت و قدم برداشتن به طرفین (اصطلاحا مانورهای کاتینگ)
۲. فرود روی یک پا
توجه شود که مکانیسم های گفته شده دائما طی ورزش توسط ورزشکار تکرار می شود و به خودی خود آسیب زا نیستند اما فاکتور های مختلفی مثل کفش فرد، زمین تمرین و مسابقه، تغییرات هورمونی، قدرت کم عضلات و عدم هماهنگی آن ها، خستگی ورزشکار و کاهش تمرکز حین بازی، برخورد بازیکن حریف و… می توانند زمینه را برای ایجاد آسیب فراهم سازند.
یکی از مهم ترین فاکتور ها، کنترل عصبی-عضلانی می باشد که بخش عمده ای از درمان ما بر بهبود این مسئله تمرکز خواهد داشت.
در انتخاب مسیر درمانی مسائلی مثل سن بیمار، میزان بی ثباتی زانو، آسیب های همراه، سطح فعالیت بیمار و تمایل اون برای برگشت به سطح پیش از آسیب موثر خواهند بود؛ معمولا ورزشکاران جوان و باانگیزه که تمایل دارند به وضعیت پیش از آسیب خود برسند، تحت عمل جراحی بازسازی رباط صلیبی قدامی قرار می گیرند، اما ورزشکاران مسن تری که به صورت تفریحی (نه رقابتی و حرفه ای) ورزش می کنند می توانند با کم کردن و کنترل فعالیت های خود، جراحی را به تعویق اندازند.
بسته به شرایط بیمار هر دو مسیر درمانی (جراحی زودهنگام/ توانبخشی بدون جراحی) می توانند بهبود قابل توجهی در عملکرد بیمار ایجاد نمایند.
در صورتی که بازسازی رباط صلیبی قدامی انجام گیرد، پروسه توانبخشی فرد به شرح زیر خواهد بود:
– فاز پیش از جراحی: قبل از انجام جراحی به منظور گرفتن نتیجه بهتر، توانبخشی با هدف نرمال سازی راه رفتن، به حداقل رساندن تورم، بهبود دامنه حرکتی و قدرت عضلانی بیمار و آموزش او در رابطه با پروسه بعد از جراحی انجام می شود.
– فاز اول ( ۲ هفته ابتدایی بعد از جراحی )
از همان روز های ابتدایی تلاش می شود تا الگوی راه رفتن طبیعی با بیمار در محدوده مجاز تمرین شود.
در صورتی که فرد بتواند بدون کراچ به صورت طبیعی راه برود، در حالت خوابیده به پشت بتواند بدون مشکل پا را با زانوی صاف بالا آورد و تا حدود ۱۱۰ درجه زانو را خم کند می توان وارد فاز بعدی توانبخشی شد.
– فاز دوم (هفته ۳ الی ۶ بعد از جراحی)
به دست آوردن دامنه کامل حرکت زانو، بهبود قدرت عضلات و کنترل عصبی-عضلانی از اهداف ما در این فاز توانبخشی هستند که بدین منظور تمرینات با تکرار بالا و مقاومت کم تجویز می شوند؛ تقویت عضله چهارسر رانی به صورت پرس پا، اسکوات با تیکه به دیوار (تا نهایت 60 درجه)، پشت پای سبک با دستگاه، تقویت عضلات اطراف مفصل ران و کمری-لگنی، تمرینات تعادلی (ایستادن رو سطوح بی ثبات، ایستادن تک پا…) و تمرینات هوازی از جمله تمرینات پیشنهادی در این دوره زمانی‌هستند.
در صورتی که بیمار به دامنه‌کامل حرکت زانو، حداقل درد و تورم، قدرت مناسب برای انجام کارهای روزمره رسید، می توان وارد فاز بعدی توانبخشی شد.
– فاز سوم ( هفته ۷ تا ۱۲ بعد از جراحی)
حفظ دامنه به دست آمده، شروع دویدن و پرش بدون تحریک درد و تورم از اهداف این فاز درمانی می باشند. در این فاز با سنگین و پیچیده تر کردن تمرینات قبلی و اضافه کردن دو به برنامه، درمان را پیش خواهیم برد.
در صورتی که بیمار بتواند بدون درد و تورم بدود و پرش انجام دهد می توان وارد فاز بعدی و پیشرفت بیشتر تمرینات شد؛ در فاز های بعد بر بهبود کیفیت فعالیت ها تمرکز داریم و نهایتا بهره گیری از الگوهای مورد استفاده در هر ورزش خاص، تمرینات تخصصی آن رشته ورزشی طراحی و تمرین می شوند تا فرد به فعالیت پیش از آسیب خود بازگردد.